دراسه فی نظریه الدکتور طه حسین فی الأدب الجاهلی

thesis
abstract

فإذا ما نظرنا الی موضوع الشعر الجاهلی بدقّه و تمحیص، نجد أنه یمتاز بأهمیه کبیره من عدّه جوانب؛ و هو یُعدُّ نوعا من أنواع الدراسات الأدبیه و التاریخیه. الأدب هو «کل ریاضه محموده تودی بالإنسان إلی الفضائل، و هذه الریاضه کما تکون بالفعل و حسن النظر و المحاکاه، تکون بمزاوله الأقوال الحکمیه التی تضمنتها لغه أیّ أمه.»( الإسکندری، د.ت:ص: 3) تتمتّع جمیع الأقوام بالأدب علی مدی الدهر، وکل ما یُسَمّی أدباً الیوم، یعنی جمیع الآثار التی خُلقَت فی قرون ممتده. أما النقطه المهمه فهی أنّ کثیراً من هذه الآثار قد انتقلت انتقالاً شفویاً بین الأجیال المختلفه، و لازم هذه الآثار فی هذ الانتقال أخطار عظیمه أهمها النسیان. و مع رواج الخط و الکتابه استطاع الإنسان أن یتغلّب علی مشکله النسیان الی حدٍ کبیر. و علیه نظّمت الآثار الأدبیه حسب مواضیعها، أو تاریخ تدوینها أو معاییر أخری و قد حفظ بهذا الشکل الکثیر من التراث الأدبی. أما النقطه المهمه فهی صحّه هذا التراث الذی انتقل قروناً بشکل شفوی ثمّ حفظه بشکل مکتوب. و الأمور التی أشرت إلیها کانت بمثابه االمسأله التی تشمل جمیع آداب الأقوام المختلفه و لم یکن الأدب العربی مستثنی عنها. أمّا أهمیه هذه المسأله فی الأدب الجاهلی للعرب فهی أکثر. فقد ظهر الإسلام فی شبه الجزیره العربیه و نزل القرآن فیها باللغه العربیه و باللغه التی نراها فی الآثار الباقیه من العصر الجاهلی. و هذا الأمر یحثّ العلماء علی البحث فی صحّه هذه الآثار. و قد أحدث الإسلام ثورهً عظیمه و قلّب جمیع جوانب حیاه العرب و موازینها، فانتشرت الکتابه بعد ظهوره بین جمیع الناس انتشاراً عاماً. و قد خضعت الکثیر من القبائل والملل الی هذا الدین الجدید الناطق باللسان العربی المبین، وعلیه بدت الحاجه الی تعلّم اللغه العربیه لدرک مفاهیمه و تعالیمه. و کان لهذه الظاهره أثراً کبیراً لتحوّل واسع فی هذه اللغه. و أصبحت المدن المتحضّره مرکزاً لالتقاء الثقافات و ما تترکه من آثار و تغییرات علی اللغه. و لحفظها من الضیاع ذهب الرّواه إلی البادیه لیتعلّموها من البدوی الذی لم یتأثر بعد بتلک الحضارات أصول هذه اللغه العریقه و بلاغتها. یجب علینا ألاّ نغفل عن الصراعات بین قبائل العرب و الصراعات الناجمه عن الظاهره الشعوبیه بعد الإسلام، فقد کان العرب یسعون فی تثبیت هذه الفکره بأنهم کریموا النسب، و أن یجعلوا هذا الأمر میزه لتفوّقهم علی سائر المسلمین، و من جانب آخر الشعوبیه التی کان یسعی أصحابها بإظهار مفاخرهم و تاریخهم البطولی، و کان لهذا کله الأثر الکبیر علی الشعر. و بعد أن انقضت جمیع هذه الصراعات، أصبحت جمیعُ الآثار المکتوبه تُعرَفُ بالأدب الجاهلی و إن خالف بعض العلماء هذا الإعتقاد، کابن سلام. و بعد القرن التاسع عشر للمیلاد أقبل المستشرقون علی المجالات المختلفه العلمیه و خاصه الأدب منها و لهم بواعث مختلفه فی هذا الإقبال، و کان عاقبه هذا الأمر هو إدعاء بعضهم کمرجلیوث إلی أنّ هذه الآثار الـمعروفه بالأدب الجاهلی قد وُضِع کله بعد الإسلام. و قد أدی دخول المستشرقین فی مجال العلم و الأدب الی تحوّل عظیمٍ فی هذا المجال، مما جعل الباحثین و العلماء أن ینظروا إلی هذا الموضوع بنظره جدیده. و فی هذا الصدد أصدر طه حسین_ الذی کان متأثّراً بهذه الفکره_ اعتقاده فی« فی الأدب الجاهلی»، و کان ذلک سبباً فی ظهور بلبله و جدال شدیدین فی الساحه العلمیه و التقلیدیه. و یعتقد طه حسین فی کتابه المذکور أن أکثر هذا الأدب (الأدب الجاهلی) قد اختُلق و تم وضعه بعد الإسلام و قد أبدی آراءه علی صحه إدّعاءه هذا، و أخذ بطرح الأسئله للقارئ لیزیده شکاً فی صحه هذا الأدب. إن مناقب طه حسین کثیره، فهو الأدیب و الناقد، و هو باعث النهضه النقدیه فی العصر الحدیث، و علیه تبدو ضروره التعمّق فی آرائه و البحث عن بواعث نشوء هذه النظره. یتمتّع طه حسین فی بحثه بمنهج الشک الدیکارتی و یوضح أساس هذا المنهج قائلاً:«... أن یتجرّد الباحث من کل شیء کان یعلمه من قبل و أن یستقبل موضوع بحثه خالی الذهن ....» (حسین، 1958:ص68) یعتقد طه حسین بأنّ العقائد السائده بین الناس عن الأدب الجاهلی أکثرها خاطئه و هی بمثابه أغلال تمنعنا من الوصول إلی الحقیقه البحته، و یعلّل اعتقاده هذا، بأن المعلومات الواصله الینا لم نحصَل علیها عن طریق علمی صحیح بل هی مجموعه من الأخبار التی قد تمّ وُضعها علی مدی التاریخ. کما یعتقد أنه لم یوجد فی التاریخ راویاً صادقاً و لکل منهم آفه کعدم العلم و الإطلاع أو الطمع أو عدم الأهلیه. و یمکننی أن أطرح الموضوع بشکل آخر،هل ما نعرفه الیوم بالأدب الجاهلی هو أدب حقیقی أم هو أدب موضوع و منحول؟ و الموضوع المهم لإقامه البحث علیه فی هذه الدراسه هو برهنه صحه الأدب الجاهلی لأنه أساس لغه الإسلام و أصله، و هو فی الحقیقه تاریخه و معدنه، و علیه یجب إثبات صحّه هذا الأدب لیتسنی لنا معرفه أثر الإسلام و القرآن علی اللغه و آدابها. ..................................................................... أمّا أهدافی الرئیسه التی أخذتها بعین الإعتبار خلال دراستی هذه هی : • الوقوف علی آراء القدماء قدیماً و حدیثاً فی موضوع الشعر الجاهلی و بیان تطور عقیده وضع الشعر الجاهلی من الماضی حتی العصر الحدیث. • دراسه موضوع الشک. • الوصول إلی کیفیه تأثر طه حسین بالمنهج الفکری الدیکارتی. • دراسه أثر المستشرقین فی منهج طه حسین الفکریه • دراسه مسأله روایه الشعر الجاهلی فی ذاک العصر و العصور التالیه لها. • دراسه العقائد الجاهلیه و الأوضاع السیاسیه و الاقتصادیه و الاجتماعیه و العقلیه و النفسیه من خلال الأشعار الجاهلیه. الدراسات السابقه: لا شک أنّ کتبَ القدماء و المحدثین قد تناولت مسأله صحّه الأدب الجاهلی و تحدّثت عنها و سعی کل عالم و ناقد فی توضیح البحث و کشف الحقیقه، ولکن الأمر الذی غفل عنه الکثیر، هو الشک الدیکارتی، و فی الحقیقه نلمس هذین الأمرین فی آراء طه حسین عن الأدب الجاهلی: الأول الشک الدیکارتی و الثانی الأسئله و الشکوک التی طرحها طه حسین _ متأثّراً بهذا المنهج الفکری_ فی الأدب الجاهلی. و لاحظت اهتمام أکثر الکتّاب فی نقد آراء طه حسین فی الموضوع الثانی فی حین أن البحث عن المنهج الفکری لطه حسین یعتبر بحثاً هاماً جداً، هذا من جانب الکتب و من جانب الأطروحات و الرسالات، لم أجد أطروحه أو رساله عُنیت بهذا البحث من هذا المنظار. و علی کل حال یمکننی أن أعرض نواقص الآثار الموجوده فی هذا الموضوع بالشکل التالی: • أکثر الآثار قامت بالرّد بإجابات موجزه علی تساءلات طه حسین. • لم تحظ هذه الآثار بأجوبه کافیه علی الأسئله المطروحه، فی حین کان تأکید طه حسین علی عدم وجود صوره واضحه فی الشعر الجاهلی فی المجالات الإقتصادیه و الإجتماعیه و السیاسیه • لم یکن الإهتمام بموضوع الشک وافیاً فی هذه الآثار. و فی هذا البحث، عملت جاهده علی رفع هذه النواقص الی أکبر حدٍ ممکن. أما منهج البحث فهو: • جمع المعلومات المتعلّقه بالموضوع بتریب عناوین الفصول و المباحث و إستنباط کلّ ما هو مفید. • الدقه و الأمانه فی عرض المعلومات المطروحه. • مراجعه المصادر الرئیسه و أمهات المعاجم (لسان العرب، تاج العروس، جمهره اللغه و...) و أمهات الکتب الأدبیه (الشعر و الشعراء، الأغانی و دواوین الشعراء و..) و المرجع الإلکترونی للحصول علی الأشعار التی تمتّ بصله بموضوع الردّ علی شکوک طه حسین. اقتضت طبیعه البحث فی هذه الرساله إلی تقسیم البحث إلی مقدّمه و خمسه أبواب و خاتمه. الفصل الأول: ما الأدب: فی هذا الفصل قمت بعرض تعاریف الأدب لغه و إصطلاحاً و أنواعه و علیه ینقسم إلی أربعه بحوث: یتطرّق البحث الأول إلی تعریف الأدب و تطور الکلمه علی مدی التاریخ. و یتطرق البحث الثانی إلی آراء الأدباء المختلفه حول موضوع الأدب، و فی البحث الثالث ذکرت أقسام الأدب کالإنشائی و الوصفی و من ثم ذکرت تعریف کل منهما إضافه إلی تعاریف أقسام الأدب الإنشائی کالشعر و النثر و تاریخهما فی الأدب العربی منذ القدم، و الفروق بینهما. الفصل الثانی، ما هو النقد: فی هذا الفصل قمت بتبیین عدّه تعاریف للنقد و مکانته فی الأدب العربی و بذلک ینقسم إلی سبعه أبحاث. البحث الأول: فی هذا البحث قمت بتعریف کلمه النقد و فی البحث الثانی قمت بدراسه مصطلح النقد و فی الثالث أشرت إلی وظائف النقد، و فی الرابع أشرت إلی أنواع النقد الأدبی، و سلطت الضوء فی البحث الخامس علی النقد الأدبی عند العرب و فی السادس ذکرت العوامل التی أدّت إلی نشوء النقد الأدبی بین العرب. و فی البحث السابع و الأخیر ذکرت مناهج النقد. الفصل الثالث، طه حسین الناقد: فی هذا الفصل قمت بسرد ماهو مهم و ضروری عن طه حسین الناقد العظیم المعاصر، و قد تمّ تقسیم هذا الفصل إلی ثلاثه أبحاث: البحث الأول یعطینا صوره موجزه عن حیاته، و جلّ اهتمامی فیه هو تبیین العوامل الأربعه التی أثّرت فی شخصیه طه حسین. أی: میلاده و نشأته و الجامعه و الأزهر و السوربون. و فی البحث الثانی أشرنا إلی مصادر تکوین شخصیته الفکریه و الأدبیه کما قمت بتبیین المصادر الثلاثه لهذا التکوین: العنصر المصری، و العنصر الإسلامی و العنصر الأجنبی. و یختص البحث الثالث بآثار هذا الناقد. الفصل الرابع، طه حسین و الأدب الجاهلی: یصف لنا هذا الفصل المنهج الفکری لطه حسین و تطور هذا المنهج علی مدی التاریخ و کیفیه تأثیره علی طه حسین وبیان آرائه فی الأدب الجاهلی. و هو بدوره ینقسم إلی ثلاثه بحوث.فی البحث الأول إشاره إلی المستشرقین، تاریخهم و أهدافهم و وصولهم إلی العلوم. فی البحث الثانی، قُمتُ بتقدیم تعریف لمنهج الشک الدیکارتی و بیان أصول هذا المنهج عند علماء العرب القدماء و المستشرقین. و فی البحث الثالث ذکرت آراء طه حسین فی الأدب الجاهلی تحت العناوین السته. الفصل الخامس، الرّد علی أسئله طه حسین: الخطه الأصلیه للفصل هی الإجابه عن الأسئله التی طرحها طه حسین و ینقسم إلی ثلاثه أبحاث: و لأهمیه البحث بدأت بدراسه جذور الشعر العربی و یهتم البحث الثانی إلی روایه و تدوین الشعر الجاهلی و فی البحث الثالث أجوبه علی أسئله طه حسین و الرّد علی شکوکه بشکل علمی .

First 15 pages

Signup for downloading 15 first pages

Already have an account?login

similar resources

الشعر الجاهلی بین الشک والیقین

إقترنت ظاهرة الشک فی الشعرالجاهلی بقضیة الانتحال، و هی ظاهرة أدبیة عامة لاتقتصر علی أمة دون غیرها من الأمم. و من أهم النقـّاد القدامی فی هذا الجانب محمد بن سلـّام الجمحی، وعبد الملک بن هشام. وکان مرجولیوث أکبر مَن أثار هذه القضیة من المستشرقین، وقد بنی رأیه علی ضربین من الأدلّة: الأدلّة الخارجیة، والأدلّة الداخلیة. وأوّل من بحث هذا الموضوع من العرب المعاصرین هو مصطفی صادق الرافعی، ثم تناول البحث الدکت...

full text

عالم الحیوان و دوره فی تطویر الأدب العربی الجاهلی

إذا تَصَفّحنا الدواوین الشّعریة للعصر الجاهلی وَجدنا أن الشعر الجاهلی مرآة تکشف لنا عن تفاصیل حیاة العرب فی المجالات المختلفة مِمّا یساعدنا أیضا أن نَبحثَ عن العلاقة بین الإنسان والحیوان فی هذا العصر. فما مِن شاعر عربی جاهلی إلا وللحیوان أثر مهم فی شعره، لکنّهم متفاوتون فی هذا المضمار: منهم مَن ولعَ بالصید و ذکر فی طردیاته الخیل والکلاب والطیر و ما تَصیده، و منهم مَن یأتی علی ذکره عندما یشبّه الشجاع بالأسد و ا...

full text

دراسه فی المسرَح الذِّهنی و عناصره فی الأدب العربی

هنر نمایش را می توان بدون تردید در زمره ی دستاوردهای عظیم فرهن گی بشر در طولتاریخ قلمداد نمود . برخی تاریخ نویسان پیدایش این هنر را در اشکال اولیه آن، به مصریانباستان نسبت می دهند، هر چند که این عقیده در تاریخ مکتوب هنر نمایش جایی ندارد .آنچه بر هم گان مسلّم است ظهور این هنر برای او لین بار در ادبیات یونان باستان است،زمانی که یونان در قرن ششم قبل از میلاد شاهد دوره ای از شکوفایی و پیشرفت در عر...

full text

تحلیل رویکرد تاریخ ادبیات نگاری طه حسین براساس روش اسکینر با تاکید بر مقدمه کتاب فی الادب الجاهلی

طه حسین یکی از نخستین نگارندگان معاصر «تاریخ ادبیات عربی» است که شناخت رویکرد مطلوب وی در تاریخ نگاری ادبیات عربی، در شناسایی رویکرد برتر جهت تدوین کتاب های جدید در زمینه تاریخ ادبیات عربی، مفید و مؤثر است. هدف مقاله با روش هرمنوتیک اسکینر تشریح رویکرد مطلوب طه حسین در تاریخ ادبیات نگاری و نقد کارآیی ها و ناکارآمدی های آن است. یافته ها نشان می دهد: هیچ یک از رویکردهای سیاسی، علمی، یا صرفا ادبی ...

full text

دراسه فی شعر الدکتور الشیخ احمد الوائلی اغراضه و فنونه

شیخ أحمد وائلی درسال 1342 هـ.ق در شهر مقدس نجف دیده به جهان گشود، ودرسال 1424هـ.ق درشهر مقدس کاظمیه بغداد چشم از جهان فرو بست. شیخ احمد وائلی دروس حوزوی خود را درحوزه ی علمیّه شهر مقدس نجف به پایان رساند، و همزمان به فراگیری تحصیلات آکادمیک درنجف پرداخت. وی سپس در دانشسرای عالی وابسته به دانشگاه بغداد موفق به أخذ مدرک فوق لیسانس دررشته ی زبان و ادبیات وعلوم اسلامی گردید. پس از آن در دانشکده ی دا...

15 صفحه اول

My Resources

Save resource for easier access later

Save to my library Already added to my library

{@ msg_add @}


document type: thesis

وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی - پژوهشکده ادبیات

Hosted on Doprax cloud platform doprax.com

copyright © 2015-2023